تأمین مالی آموزش عالی در شرایط جاری اقتصاد ایران
Financing Higher Education Given Present Iranian Situation
در روز چهارشنبه ۳۰ آبان‌ماه ۱۳۹۷، حسین عبده تبریزی در دومین همایش تحلیل مسائل و تأمین منابع مالی در آموزش عالی کشور که در سالن همایش دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی برگزار می‌شد، شرکت کرد و سخنرانی‌ای با عنوان بالا ارائه نمود. در این سخنرانی کوتاه که براساس ۱۰ اسلاید (اینجا) ارائه شد، وی بر ضرورت نظام‌های قیمت‌گذاری آموزش عالی تأکید کرد و توضیح داد که اهداف قیمت‌گذاری برنامه‌های آموزش عالی باید:
- باعث شود برنامه‌ریزی دوره‌ها بسیار منعطف (Flexible) باشد.
- نباید باعث عدم مزیت قیمتی در انتخاب دوره‌ها (Courses) شود و باعث شود که جوانان آموزش بیشتر را دنبال نکنند.
- نباید فشار مالی روی جوانان برای فارغ‌التحصیلی هر چه زودتر وجود داشته باشد.
- و باید تلاش شود تا توزیع مالی بین دانشجویان دریافت‌کننده کمک هزینه تحصیلی (Scholarship) و دانشجویان بدون کمک هزینه حداقل شود.
وی چهار نوع نظام قیمت‌گذاری را توضیح داد:
قیمت‌گذاری (Scaled Pricing). در این روش دانشجو برای درس‌های اول و دوم پول بیشتری می‌پردازد و برای گذراندن دوره‌های اضافی تا سطح قابل قبولی کمتر پول می‌پردازد. در این روش دانشجو بیشتر درس را برای ترقی می‌گذراند و نه این‌که با عجله درس‌هایی را بگذراند.
***
قیمت‌گذاری دو بخشی (Two-Part Pricing). یک قسمت پول مربوط به ثبت‌نام است، بدون توجه به تعداد درس‌هایی که دانشجو می‌گیرد. در قسمت دوم، دانشجو برای هر درس، رقم ثابت پرداخت می‌کند. در این روش هم تسریع و سرعت‌دادن مطرح نیست و عجله در فارغ‌التحصیلی در کار نیست.
***
قیمت‌گذاری ثابت در طول ترم (Term Pricing). دانشجو برای هر ترم شهریه ثابت پرداخت می‌کند. در این روش دانشجوی part- time ضدانگیزه پیدا می‌کند.
***
قیمت‌گذاری واحدی (Unit Pricing). در این روش هر درس قیمت خود را دارد؛ این روش به درد دانشجویان پاره وقت (part time) می‌خورد.
***
دکتر عبده در تشریح نظام‌های شهریه؛ روش‌های زیر را ارائه داد:
- در روش اول، فرض آن است که خانواده‌ها شهریه را بدهند.آیا شهریه به درآمد خانوار ارتباط دارد یا نه؟ بله در کشورهایی خانوار طبقه‌بندی درآمدی می‌شود و متناسب با گروه‌بندی درآمد، از والدین شهریه می‌گیرند. کلمبیا، فیلیپین و ایتالیا نمونه‌ی چنین کشورهایی هستند.
- انگلستان و استرالیا از روش دوم استفاده می‌کنند و شهریه با تأخیر پرداخت می‌شود و معمولاً هزینه‌ها بر دوش خود دانشجویان است. البته، اگر پول جلو پرداخت شود، این کار انگیزه دارد و تخفیفی می‌گیرند. این روش اشکال مختلف دارد. مثلاًIncome Contingent Loans یک روش است. شهریه از حقوق در دوره‌ی کار کسر می‌شود. روش دیگر پرداخت مالیات ویژه‌ی (Surtax) در طول عمر کاری فرد است. دانشجو هر وقت کار را شروع کند، از آن سال مالیات خاصی می‌پردازد تا شهریه را مستهلک کنند.
- در روش سوم، دوره‌های رایگان بدآن معناست که دولت شهریه را کاملاً پرداخت می‌کند. غیر از کشورهای اروپای شمالی (نروژ، سوئد، دانمارک، فنلاند…)، کشورهایی چون برزیل هم از این روش استفاده می‌کنند. در بعضی کشورها چون شیلی، شهریه از دانشجویان با امکانات مالی ضعیف گرفته نمی‌شود، و از بقیه گرفته می‌شود.
- در روش چهارم، خانوارهای طبقه‌ی بالا بیشتر از دهک‌های پایین شهریه می‌دهند. البته در مواردی هدف توزیعی و پرداخت یارانه‌ی متقاطع مدنظر نیست. در مواردی هم هدف بازتوزیعی دنبال می‌شود و نوعی یارانه‌ی متقاطع (از خانواده‌های با قدرت مالی بالاتر به خانواده‌های باقدرت مالی پایین‌تر) پرداخت می‌شود.
- روش آخر در کشورهای روسیه، اوکراین، مجارستان، کنیا، اوگاندا و مصر دنبال می‌شود. دانشجویانی که نمرات و عملکرد بهتر و برجسته‌تر دارند، شهریه نمی‌پردازند. اما دانشجویان ضعیف‌تر از نظر درسی مجبورند شهریه زیاد و گاهی همه‌ی شهریه را بپردازند. ایران به این سمت از آموزش عالی حرکت کرده است.
- سخنران در پایان ارائه‌ی خود توضیح داد که بحث قیمت‌گذاری دوره‌های دانشگاهی و نظام‌های شهریه در ایران کمتر مورد بحث بوده و ضروری است که دانشگاه‌های ایران به جزئیات در این موارد صحبت و مطالعه کنند.
