به نام خدا
آغاز سخن
نرخ بالای سود بانکی که معضل اصلی اقتصاد امروز ایران است و به‌شدت به نرخ رشد کشور آسیب زده است، حاصل عملکرد نظام بانکی بیمار است. در عین حال، بخش قابل‌ملاحظه‌ای از مشکلات نظام بانکی نیز خود از حضور نهادهای شبه‌بانکی غیررسمی در عرصه‌ی پولی کشور نشأت می‌گیرد. بی‌شک اگر «صندوق‌های قرض‌الحسنه‌ی با عملکرد بانکی» و «تعاونی‌های اعتبار عام» در دوره‌ی بعد از انقلاب شکل نمی‌گرفت و گسترش نمی‌یافت، امروز معضلات شبکه‌ی بانکی کشور تا این حد عمیق نمی‌شد. این نهادهای پولی بدون مقام ناظر از وجوه عمومی استفاده کرده و آن وجوه را در اقتصاد به چرخش درآورند، بدون این‌که تحت نظارت مقام پولی جمهوری اسلامی ایران باشند.
آن‌ها به مثابه‌ی بانک‌های بد، به کارکرد بانک‌های خوب کشور نیز صدمه زدند، و امروزه شرایطی را فراهم آورده‌اند که استفاده از صفت «بحرانی» برای آن شرایط به هیچ‌وجه اغراق‌آمیز نیست.
کتاب آقای بهمن احمدی امویی ما را با تاریخچه‌ی پیدایی صندوق‌های قرض‌الحسنه و تعاونی اعتبار آشنا می‌کند: این نهادها چگونه و چرا شکل گرفته و وسعت عمل یافتند؟ چه اشتباهاتی رخ داد که این نهادهای خصوصی به نهادهای عمومی بدل شدند و از وجوه عمومی استفاده کردند و از آن مجرا مشکلات گسترده‌ای برای کشور ایجاد کردند؟
وی توضیح می‌دهد که چرا نیات خیر مؤسسان و شرکای اولیه‌ی صندوق‌های قرض‌الحسنه متأسفانه به عملکرد نامناسب امروز آن‌ها تبدیل شده است، و چگونه ندانم‌کاری پاره‌ای از دولتیان به صدور مجوز تعاونی‌های اعتبار عام انجامیده که بلای جان سیستم بانکی امروز کشور شده‌اند. آقای امویی نشان می‌دهد هر چند گسترش بدترین این نهادهای پولی غیررسمی در دولت‌های نهم و دهم صورت گرفته، اما شکل‌گیری آن‌ها ریشه در سال‌های آغازین انقلاب دارد و از همان روزهای اول هم تکنوکرات‌های دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی نگران اخلال این نهادهای غیررسمی در اقتصاد کشور بوده‌اند.
مؤلف این کتاب طبعاً با دیدگاهی سیاسی امور اقتصادی را تحلیل می‌کند، و عنوان کتاب نیز بیانگر عینکی است که وی بر چشم دارد؛ در عین حال، کتاب مروری تاریخی بر سیر تطور این نهادها دارد. البته، از منظرهای دیگری نیز بحث تعاونی‌های اعتباری و قرض‌الحسنه‌ها باید دنبال شود. مثلاً، با ابزار تحلیل آماری نیز می‌باید نقش و نفوذ این نهادهای غیررسمی پولی را در اقتصاد ایران سنجید؛ امری که از حوزه‌ی تخصص و دانش مؤلف بیرون بوده است، و طبعاً در این کتاب کم‌تر بدآن پرداخته شده است. بنابراین، انتشار کتاب وی را می‌باید آغاز فرایندی دانست که با انتشار ده‌ها کتاب طی سال‌های آتی می‌باید تکمیل شود؛ بررسی‌هایی که هم هدف اصلاح وضعیت و حل معضل را دنبال خواهند کرد، و هم آینده‌ی کشور را نسبت به تکرار وقایع مشابه ایمن خواهند کرد.
تألیف کتاب‌هایی از این دست امری دشوار است، چرا که بازیگران صحنه خود کم‌تر حاضر به صحبت و مصاحبه می‌شوند. حتی پاره‌ای از آنان به‌شدت از بیان کوچک‌ترین موضوعات مربوط به رویدادها گریزان‌اند، زیرا بیشتر ترجیح می‌دهند آن خاطره‌ها زنده نشود تا چیزی را به پای آنان ننویسند. چنین است که نگارش این کتاب بسیار طول کشیده است؛ بیش از آن مدت زمانی که مطالعه‌ای مشابه باید طول بکشد. از این‌رو، می‌باید از معدود افرادی صمیمانه تشکر کرد که پا فرا نهاده و تن به مصاحبه داده‌اند؛ باشد که عده‌ای از مدیران ارشد و میانی این نهادها نیز گامی به پیش بردارند و خاطرات و نظریات خود را با خوانندگان علاقه‌مند در میان گذراند.
آقای احمدی امویی تأیید می‌کند که جلدهای بیش‌تری از این کتاب باید توسط خود ایشان منتشر شود. به علاوه، لازم است افراد دیگری با تخصص بانکی و اقتصاد مالی به تحلیل عملکرد این نهادها بپردازند، و وزن و تأثیر آن‌ها را در اقتصاد ملی کشور برآورد کنند. و بالاخره محققان دیگری باید به شکل مطالعه‌ی موردی، نحوه‌ی شکل‌گیری، حیات، و احتمالاً مرگ تک‌تک این صندوق‌ها و تعاونی‌ها را مورد بررسی قرار دهند. همه‌ی این مطالعات مورد نیاز اقتصاد امروز ایران است و باید انجام شود.
امید می‌رود انتشار کتاب اقتصاد سیاسی قرض‌الحسنه‌ها و تعاونی‌های اعتبار بتواند به حل مشکل فوری، حساس، و مهم امروز اقتصاد ایران کمک کند؛ یعنی، با کاهش نرخ سود بانکی، وضعیت نابسامان امروز بانک‌ها تا حدی اصلاح شود.
خردادماه ۱۳۹۶
