در روز سه‌شنبه مورخ ۱۸ دی‌ماه ۱۳۹۷ فرصتی پیش آمد تا در نشستی با حضور مدیران ارشد و کارشناسان صنعت آب شرکت کنم؛ آنان موضوع ورود آب به بورس را دنبال می‌کردند. با توجه به اهمیت حوزه آبی مکران، این موضوع بررسی می‌شد که آیا می‌شود آب حاصل از سَد جِگین را از طریق بورس به فروش رساند یا نه. موضوع بحث روشن بود: وزارت نیرو بررسی می‌کرد که چگونه با استفاده از سازوکار بازار، بهره‌وری استفاده از آب را افزایش دهد.
تجربه بورس برق (که بعدها به بورس انرژی تغییر نام داد) بیانگر آن است که وقتی مقدار قابل‌ملاحظه‌ای از یک بخش اقتصادی به یارانه وابسته باشد، در واگذاری سازوکار معاملات به بازار، می‌باید توجه کامل به مسئله سوبسیدها داشت، و تلاش کرد یارانه‌های موردنظر دولت از طریق سازوکار بازار، پرداخت شود. نکات مورداشاره این‌جانب در آن جلسه به شرح زیر بود:
- احتمالاً شروع کار بورس با آب تولیدی سَد جِگین، بهترین نقطه آغاز نیست، چرا که این سد در حال حاضر مشکلات حقوقی و فنی متعدد دارد.
- اگر اراده انتقال آب به بازار به وجود آید، آن‌گاه تدبیر در نحوه انجام کار ضرورت دارد. بعید است در شرایط امروز اقتصاد ایران، و در فضای اقتصاد سیاسی جاری، این اراده شکل بگیرد. از این‌رو، زمان حاضر لزوماً بهترین وقت برای سپردن فروش آب به بورس نیست.
- محور تدبیر موردنظر آن است که با مناسب‌ترین بخش شروع کنیم. از میان سه گروه خانوار، کشاورزی و صنعت، بهترین نقطه شروع، صنعت است. از دید اقتصاد سیاسی، نخست صنعت باید در موقعیتی قرار گیرد که بتواند از طریق سازوکار بازار، آب خود را تأمین کند و به یارانه‌ها متکی نباشد.
- تدارک برای آماده‌شدن بورس انرژی جهت انجام معاملات آب، بخش آسان‌تر مسئله است. تأمین مالی صنعت آب از طریق بورس نیز بسیار آسان خواهد بود. آن‌چه مهم است تعریف درستی از «اقتصاد آب» و سازوکار بازار است؛ بحث فنی بورس آب در مقام بعدی اهمیت است.
- مسئله وجود اراده سیاسی حل مسئله، به‌رغم ضرورت‌هایی که حل موضوع از نظر اقتصادی دارد، هنوز روشن نشده است. البته، تصمیم‌گیران در معرض فشارهای اجتماعی و سیاسی بسیاری برای حل معضل آب هستند. حتی در بخش برق که تبدیل آن به کالای بازارپذیر به‌مراتب آسان‌تر بود، هنوز اراده سیاسی در چارچوب اقتصاد سیاسی کشور بر این امر قرار نگرفته است.
- شروع مسئله می‌تواند محلی باشد، بدین‌معنا که در مکانی مناسب که تقاضای صنعتی بالاست، و تقاضاهای مصرفی و فشار اجتماعی هم زیاد نیست، می‌توان بازاری محلی برای معامله آب تشکیل دارد. این بازار محلی به‌تدریج می‌تواند به بورس آب کشور بدل شود. به دلیل اهمیت آب، بی‌شک چندان نمی‌گذرد که بخش آب، قسمت مهمی از بورس انرژی را تشکیل می‌دهد.
