حسین عبده تبریزی ویرایش جدیدی از کتاب جلد دوم “افته‌هایی در مالی شرکت‌ها” را شروع کرده است. همچنین در این سایت هر افته نیز بعد از ویرایش منتشر می‌شود. افته “شركت پوشاك هميار” در سرفصل “مدیریت سرمایه در گردش و سودآوری“ قابل طبقه‌بندی است.

شركت پوشاك هميار[۱]

در اواسط فروردين سال ۱۳۹۰، آقاي وثيق يكي از رؤساي شعب بانك ايران، تقاضاي اعتبار اخير شركت هميار را در دست بررسي داشت. اين شركت چندين فروشگاه خرده‌فروشي لباس كودكان به‌شكل فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي داير كرده بود. از آبان ماه سال ۱۳۸۶ كه آقاي علي تجدد، پايه‌گذار و مدير شركت، براي دريافت اعتباري به‌مبلغ ۱۰ ميليارد ريال به بانك مراجعه كرده بود تا نيازهاي مالي فصل پاييز را تأمين كند، رئيس شعبه خود به‌دقت اين حساب را زير نظر داشت: با اعتبار اوليه به‌شكل مضاربة عام (اعتبار در حساب جاري) موافقت شده بود و از آن زمان نياز شركت به پول بيش‌تر همواره در حال افزايش بود. بدهي شركت هميار به بانك به‌طور دايمي تمديد شده و افزايش يافته بود. درخواست اخير آقاي تجدد براي ۱۰ ميليارد ريال اعتبار جديد بود كه مي‌خواست صرف تأمين مالي نيازهاي پيش‌بيني‌نشدة موجودي در هفته‌هاي آينده كند. حال آقاي وثيق قصد داشت تغييرات حساب شركت هميار را از آغاز كار، يعني از سال ۱۳۸۶، مورد بررسي قرار دهد.

تأسيس شركت در آبان ۱۳۸۶

آقاي تجدد در پاييز سال ۱۳۸۶ با ۱۵ ميليارد ريال سرمايه‌گذاري فروشگاه هميار را افتتاح كرد. در آن تاريخ، وي تجربة خاصي در كار خرده‌فروشي لباس كودكان نداشت، اما در امر خريد و فروش و توزيع كالاهاي مصرفي، تجربه‌هاي وسيعي داشت. تجربه در سطح خرده‌فروشي حاصل كار با چندين شركت در سرتاسر منطقه‌هاي جنوبي كشور بود. هنگامي كه آقاي تجدد تصميم گرفت خود فروشگاهي باز كند، فعاليت‌هاي مختلف خرده‌فروشي را زير نظر گرفت، و نهايتاً رشتة لباس كودك را برگزيد، چرا كه به نظر او تقاضاي ارضانشده در اين بازار فراوان بود.

آقاي تجدد عملاً كار را با افتتاح سه فروشگاه در شمال شهر تهران آغاز كرد. شش هفته بعد از اين تاريخ، وي پنج مغازة ديگر، يكي در خود تهران و چهار فروشگاه در شهرهاي بزرگ كشور، افتتاح كرد. آقاي تجدد خود از توليدي‌ها و واردكنندگان پوشاك تهران خريد مي‌كرد، و در مورد نحوة خريد يا فروش، قيمت‌گذاري و سياست‌هاي بازاريابي تصميم مي‌گرفت. هم‌چنين، وي شخصاً در مورد چگونگي تزئين دكور فروشگاه‌ها نظر مي‌داد. هر فروشگاه با دو كارمند اداره مي‌شد؛ خود آقاي تجدد كارمندان را باتوجه به سابقة كار، وضع ظاهري و توانايي‌هاي فروش آنان استخدام مي‌كرد. فروشگاه‌ها گنجايش آن را نداشت كه مقدار زيادي موجودي در آن‌ها انبار شود؛ درواقع، فقط به‌ميزان مصرف كوتاه‌مدت، موجودي به مغازه‌ها انتقال مي‌يافت. مغازه‌ها همه استيجاري بودند و سرقفلي پرداخت نشده بود. اجارة متوسط ماهانة هر مغازه حدود ۱۰۰ ميليون ريال بود.

فروش لباس بچه نيز هم‌چون هر نوع پوشاك ديگري فصلي بود، فروش نقد انجام مي‌شد و به هيچ نوع سرمايه‌گذاري در دارايي‌هاي ثابت نيازي نبود. عمدة سرمايه‌گذاري در موجودي كالا بود، زيرا كه انواع مختلف پوشاك بايد مطابق عادت، فصل و تغيير در مد، خريداري و انبار مي‌شد و به مشتريان فروخته مي‌شد. براي رفع نيازهاي فصلي، هر سال بايد مقدار زيادي موجودي قبل از ۱۵ خرداد و ۳۰ آذرماه گردآوري مي‌شد. در فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي هميار، پوشاك نوزاد نيز به فروش مي‌رسيد؛ حدود ۱۵% كل فروش و ارزش موجودي‌ها را اين اقلام تشكيل مي‌داد. بيشتر توليدكنندگان و واردكنندگان لباس بچه براي فروش نقدي تخفيف مي‌دادند؛ نرخ تخفيف گاهي حتي به ۴% در ماه مي‌رسيد. در مورد لباس نوزاد، نرخ تخفيف بين ۳ تا ۴ درصد بود.

اولين اعتبار ـ آبان ۱۳۸۷

در فرم درخواست اولين اعتبار در آبان ماه سال ۱۳۸۷، آقاي تجدد عمليات ۶ ماه اول سال ۱۳۸۷ را بسيار خوب گزارش كرد؛ صورت سود و زيان و ترازنامه را همان زمان به بانك ارائه داد. بيش‌تر فروش مربوط به سه فروشگاه شمال شهر تهران بود، چرا كه از تاريخ افتتاح ديگر مغازه‌ها فقط ۲ يا ۳ ماه مي‌گذشت. غير از سرمايه‌گذاري در كار شركت هميار، آقاي تجدد ساختماني در خيابان شريعتي داشت كه قيمت بازار آن ۲۵ ميليارد ريال بود؛ اين ساختمان در گرو ۱۵ ميليارد ريال بود. ارزش ساير دارايي‌هاي شخصی آقاي تجدد حدود ۱۵ ميليارد ريال بود. آقاي تجدد در جلسة ملاقات با آقاي وثيق براي وي توضيح داد كه در رشتة لباس كودك رقابت كم و سود زياد است. آقاي وثيق به اين نتيجه رسيد كه اعطاي اعتبار ۱۵ ميليارد ريالي به شركت جوان و درحال رشد هميار كار خطرناكي نيست، و سعي كرد نظر مساعد رئيس منطقه را براي اعطاي اعتبار جلب كند. البته، شرط وي با آقاي تجدد آن بود كه ماندة حساب در پايان سال ۱۳۸۷ كلاً صفر شود. آقاي وثيق با شناخت روحية متهور و زياده‌طلب آقاي تجدد، از وي قول گرفت كه بدون‌مشورت بانك، شركت هيچ فروشگاه جديدي باز نكند.

رويدادهاي ۶ ماه اول سال ۱۳۸۸

در مراجعه به بانك در فروردين ۱۳۸۸، آقاي تجدد صورت‌هاي مالي سال ۱۳۸۷ را به همراه آورد. آقاي تجدد به رئيس شعبه اطلاع داد كه ماندة موجودي کالای پايان سال ۸ ميليارد ريال بيش از رقم پيش‌بيني‌شده بوده، زيرا كه فروش بهمن و اسفند كمتر از برآورد بوده است. براي ۶ ماه اول سال ۱۳۸۸، آقاي تجدد فروش را معادل ۲۲۳ ميليارد ريال و سود قبل از ماليات و برداشت را ۲۵ ميليارد ريال برآورد كرد. پيش‌بيني مي‌شد موجودي كالا در خرداد به بالاترين رقم يعني ۷۵ ميليارد ريال رسيده و بعد كاهش يافته و در ۲۰ مهر ماه به ۲۹ ميليارد ريال برسد. هرچند ماندة بدهي به بانك در پايان سال ۱۳۸۷ معادل ۱۵ ميليارد ريال بود (جدول۱)، اما اين مانده در اوايل فروردين كاهش يافته و به ۱۰ ميليارد ريال مي‌رسيد. درخواست آقاي تجدد از بانك اين بود كه براي پرداخت بدهي مالياتي شركت، بانك اعتبار ۱۰ ميليارد ريالي جديدي را به شركت اعطا كند كه تا پايان شهريورماه بازپرداخت خواهد شد. آقاي وثيق با توجه به اين مسأله كه كل اعتبار تا پايان ماه ۶ بازپرداخت خواهد شد، با درخواست ۵ ميليارد ريال اعتبار موافقت كرده و نظر مساعد سرپرست منطقه و ادارة كل اعتبارات بانك را جلب كرد.

طي ماه بعد، آقاي تجدد دوبار به شعبه مراجعه كرد و تقاضاي ۵ ميليارد ريال اعتبار اضافي را مطرح كرد. صاحب مؤسسه گزارش كرد كه در اواخر فروردين، فروشگاه ديگري در تهران افتتاح كرده و مي‌خواهد شعبة ديگري در رشت باز كند. وي مي‌خواست با اعتبار جديد موجودي كالايي را كه قبلاً در فروشگاهي در رشت انباشته شده بود، خريداري كرده و فروشگاه رشت را راه‌اندازي كند. آقاي تجدد اطلاع داد كه سود پيش‌بيني‌شده براي ۶ ماه اول سال ۱۳۸۸ بسيار پايين برآورد شده، و سود واقعي به مراتب بيش‌تر خواهد بود. با درخواست اعتبار ۵ ميليارد ريالي جديد موافقت شد، اما تأكيد فراوان به‌عمل آمد كه تا تهية ارقام سود و زيان واقعي 6 ماهه، هيچ فروشگاه جديدي افتتاح نشود.

رويدادهاي ۶ ماه دوم سال ۱۳۸۸

تا اواخر ماه مهر، تعداد فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي به ۱۳ رسيد. در اين تاريخ، كل هزينة اجارة فروشگاه‌ها به 20 ميليارد ريال در سال بالغ مي‌شد. در مراجعه به بانك در اين ماه، آقاي تجدد اظهار داشت كه سطح موجودي كالاي مورد نياز، متناسب با فروش جاري فروشگاه‌ها به رقم متوسط ۷۰ ميليارد ريال رسيده است. هرچند مؤسسه نمي‌توانست طبق قرار، تا پايان مهرماه، همة بدهي خود به بانك را بپردازد، اما با پرداخت ۹ ميليارد ريال از يك تعهد ۱۰ ميليارد ريالي، دست‌كم ماندة بدهي خود به بانك را در اين تاريخ به ۱۶ ميليارد ريال كاهش داده بود (جدول1).

صورت‌هاي مالي فعاليت ۹ ماه از سال ۱۳۸۸، در اواسط آذرماه در اختيار بانك قرار گرفت. چند روز بعد، آقاي تجدد از بانك خواست اعتبار ۱۶ ميليارد ريالي را تمديد كند و اعتبار جديدي به مبلغ ۹ ميليارد ريال براي تأمين مالي افزايش فصلي موجودي كالا به وي اعطا شود. برآورد او اين بود كه در پايان آذرماه، ماندة حساب موجودي كالا به ۷۵ ميليارد ريال مي‌رسد. آقاي تجدد گزارش كرد كه رقم سود قبل از كسر برداشت از مهر تا دي ماه به ۳ تا ۵ ميليارد ريال در ماه بالغ مي‌شد. آقاي وثيق با درخواست اعتبار اضافي موافقت كرد، مشروط بر آن‌كه هميار تا پايان اسفندماه، كل بدهي خود به بانك را واريز نمايد.

رويدادهاي 6 ماه اول سال ۱۳۸۹

در اوايل فروردين ۱۳۸۹، آقاي تجدد يك بار ديگر با ترازنامة پيش‌بيني‌شده به تاريخ پايان سال 1388 به بانك مراجعه كرد. هرچند موجودي كالا در پايان دي ماه به ۸۷ ميليارد ريال رسيده بود، اما طبق ارقام ترازنامه انتظار مي‌رفت موجودي در پايان سال ۶/۵ ميليارد ريال كاهش يافته باشد. به‌علاوه، در همة فروشگاه‌ها، حسابرسي پايان سال در جريان بود.

هرچند آقاي تجدد نتوانسته بود بدهي بانكي خود را طبق توافق كاملاً تسويه كند، ولي اشاره داشت كه سودش به‌مراتب بهتر از انتظار بوده، و اين‌كه سرمايه در گردش شركت نسبت به ۳۱ شهريور، ۱۸ ميليارد ريال افزايش يافته بود. آقاي تجدد در مورد شروع فعاليت گسترده‌اي در زمينة واردات در اواخر ۱۳۸۸ نيز اطلاعاتي در اختيار بانك گذاشت. هدف از اين فعاليت كاهش قيمت تمام‌شدة كالاها بود.

مالك شركت تصريح كرد كه وي خود كار انتخاب پوشاك، سفارش خريد و ترتيب حمل‌ونقل را بر‌عهده خواهد داشت، اما در مورد امور ترخيص‌كاري از خدمات شركت‌هاي ديگر استفاده مي‌كرد. آقاي تجدد برآورد مي‌كرد كه سود قبل ازمالياتِ عمليات واردات ظرف چند ماه گذشته برابر ۷/۳ ميليارد ريال بوده است. واردات فقط براي فروشگاه‌ها به‌منظور خرده‌فروشي صورت مي‌گرفت، و وي اميد آن داشت كه ۶۰ درصد كل نيازهاي خرده‌فروشي خود در فصل آتي را از اين منبع تهيه كند. از آن‌جا كه شركت درگير واردات شده بود، آقاي تجدد نياز فوري‌تر و بيش‌تري به منابع مالي داشت. از اين‌رو، تقاضا مي‌كرد ۱۰ ميليارد ريال به سقف اعتباري شركت اضافه شود تا بتواند اعتبارات اسنادي خود را باز كند. چون سود شركت افزايش يافته بود، آقاي وثيق با اين تقاضا موافقت كرد.

در اواسط ارديبهشت ماه ۱۳۸۹، بانك صورت‌هاي مالي سال ۱۳۸۸ را دريافت كرد. اين صورت‌ها با گزارشي همراه بود كه مي‌گفت شركت سه فروشگاه جديد ديگر، يكي در تهران و دو فروشگاه ديگر در اصفهان تأسيس كرده است. با افتتاح اين سه، جمع كل فروشگاه‌هاي شركت به ۱۶ واحد مي‌رسيد. بعد از بررسي گزارش مالي سال ۱۳۸۸، آقاي تجدد از آقاي وثيق ۱۵ ميليارد ريال اعتبار اضافي تقاضا كرد تا موجودي‌هاي لازم براي فصل بهار را تدارك ببيند. وي گزارش كرد كه موجودي‌ها برابر ۸۰ ميليارد ريال بوده و اعتبار اضافي، كل بدهي شركت به بانك را به ۳۵ ميليارد ريال مي‌رساند (جدول ۱). آقاي تجدد اعتقاد راسخ داشت كه مبلغ مورد تقاضاي وي فقط در فصل بهار ضرورت داشت (يعني در فصلي كه موجودي‌ها خيلي زياد بود) و پس از آن قابل‌بازپرداخت بود. بانك با تقاضاي آقاي تجدد موافقت كرد به شرط آن‌كه كل بدهي تا پايان شهريور ماه به صفر برسد.

در اواسط تير ماه، آقاي تجدد به بانك رفت تا به اطلاع مدير بانك برساند كه فعاليت‌هاي تا ۳۱ خرداد با موفقيت كامل همراه بوده است، فروش به رقم ۱۵۵ ميليارد ريال و سود قبل از ماليات و برداشت به ۷/۱۱ ميليارد ريال رسيده بود؛ از اين رقم سود، ۲ ميليارد ريال از خرده‌فروشي و ۷/۹ ميليارد ريال از واردات حاصل شده بود. پيش‌بيني مي‌شد در سه ماهة بعدي، فروش خرده‌فروشي به ۱۸۰ ميليارد ريال برسد، و در عين‌حال، با كنترل دقيق موجودي‌ها، موجودي كالاهاي خرده‌فروشي تا پايان شهريور ماه به ۶۰ ميليارد ريال كاهش يابد. در پاسخ به استعلام بانك، آقاي تجدد موجودي‌هاي جاري خود را ۱۰۰ ميليارد ريال اعلام كرد كه ۱۷ ميليارد ريال آن كالاهاي در راه بود. آقاي تجدد كماكان معتقد بود كه تا پايان شهريور، كل بدهي خود را واريز خواهد كرد.

رويدادهاي 6 ماه دوم سال 1389

در شهريور ماه سال ۱۳۸۹، آقاي وثيق دريافت كه شركت هميار بدهي خود را به 15 ميليارد ريال كاهش داده بود (جدول 1). وي در جريان گفت‌وگوهاي خود با آقاي تجدد در زمينة طرح‌هاي گسترش شركت در فصل پاييز متوجه شد كه شركت در آن زمان ۱۸ شعبه داشته و سطح فعاليت وسيعي را براي پاييز تدارك ديده بود. خرده‌فروشي در آبان ماه به ۴۰ ميليارد ريال رسيده و انتظار مي‌رفت كه جمع فروش در آذر و دي ماه به ۱۰۰ ميليارد ريال برسد. آقاي تجدد در اين فاصله براي پوشاك وارداتي خود چند مشتري در جمهوري آذربايجان يافته بود. وي پيش‌بيني مي‌كرد تا پايان آذر موجودي‌هاي كالاهاي خرده‌فروشي او به بالاترين سطح رسيده و از اين‌رو ۵ ميليارد ريال وام اضافي درخواست كرد.

در اواسط دي ماه، بانك صورت مالي خلاصه‌اي به تاريخ ۳۰ آذر دريافت كرد كه نشان مي‌داد موجودي‌ها به ۹/۱۳۰ ميليارد ريال افزايش يافته و از اين رقم ۶/۹۸ ميليارد ريال مربوط به خرده‌فروشي بود. آقاي تجدد به اين صورت يادداشتي ضميمه كرده بود كه مي‌گفت موجودي‌هاي خرده‌فروشي تا پايان سال به ۶۵ ميليارد ريال كاهش مي‌يافت.

در جلسة ملاقات با آقاي وثيق در تاريخ ۱۲ اسفند، آقاي تجدد اظهار كرد كه رقم ۶۵ ميليارد ريال حداقل موجودي، ديگر براي فعاليت شركت ناكافي بوده و امكان گسترش را از شركت مي‌گرفت. وي در آن زمان رقم ۹۰ ميليارد ريال را صحيح‌تر مي‌دانست. در اين ملاقات، آقاي تجدد اعتباري جديد به‌مبلغ ۱۰ ميليارد ريال براي تأمين مالي واردات و نيازهاي خرده‌فروشي در فصل بهار تقاضا كرد. وي نسبت به آيندة فعاليت‌هاي وارداتي بسيار اميدوار بود و بر سودآوري آن تأكيد داشت. آقاي تجدد به رئيس بانك اطمينان داد كه اعتبار 10 ميليارد ريالي جديد كه رقم كل بدهي شركت به بانك را به ۳۰ ميليارد ريال مي‌رساند، براي نيازهاي جاري شركت كاملاً كافي بوده و وي قصد تقاضاي وام ديگري نخواهد داشت. اين درخواست مورد تصويب بانك قرار گرفت.

آخرين تقاضاي اعتبار ـ فروردين ۱۳۹۰

در اواسط فروردين 1390، آقاي تجدد گزارش فعاليت‌هاي 5 ماه آخر سال 1389 و ترازنامة پايان سال را به بانك آورد. وي پيش‌بيني مي‌كرد كه فروش پوشاك وارداتي در 6 ماه اول سال 1390 به 50 ميليارد ريال خواهد رسيد. مدل‌هاي بهارة شركت مورد استقبال فراوان قرار گرفته و خريداران بسياري خواهان آن بودند. وي اظهار داشت كه شركت در آن زمان ديگر 60% پوشاك خود را رأساً وارد مي‌كرد و حتي به فروشگاه‌هاي ديگر نيز جنس مي‌فروخت. آقاي تجدد توضيح داد كه اگر بر واردات خود بيفزايد، مشتري فراواني براي كالاهاي خود دارد، و افزايش واردات نيز كاملاً عملي است، و صرفاً به‌دليل پيشنهاد و اصرار بانك است كه آهسته پيش مي‌رود. آقاي تجدد از حجم فروش شركت نيز راضي بود، چرا كه معتقد بود به‌رغم شكوة رقبا از كسادي بازار، وي سطح فروش گذشتة خود را هم‌چنان حفظ كرده است. با توجه به رشد مداوم شركت و همكاري آن با بانك، آقاي تجدد اظهار اميدواري مي‌كردكه بانك از شركت به‌طور كلي راضي باشد، و با تقاضاي جديد وام موافقت كند.

انتظار مي‌رفت اعتبار جديد مورد درخواست به‌مبلغ ۱۰ ميليارد ريال صرف تسوية اعتبار اسنادي مربوط به كالاهاي رسيده به بنادر ايران شود. آقاي تجدد بر اين اعتقاد بود كه وي هيچ مشكلي براي بازپرداخت كامل بدهي خود به بانك تا اواسط تابستان نخواهد داشت. هرچند كه در سال‌هاي گذشته سود شركت از خرده‌فروشي حاصل شده بود، اما آقاي تجدد مطمئن بود آينده به فعاليت عمده‌فروشي تعلق داشت. وي در هنگام ترك بانك تصريح كرد كه اعتبار ۱۰ ميليارد ريالي جديد به شركت كمك خواهد كرد تا قدرت بازپرداخت كل بدهي خود به بانك را بازيابد. از آن‌جا كه كل اعتبار ۴۰ ميليارد ريالي امكان گسترش فعاليت‌هاي توليدي را فراهم مي‌آورد، آقاي تجدد معتقد بود كه جريان‌هاي نقدي حاصل از فعاليت توليدي در شش ماه آتي به مراتب بيش از مبلغ كل بدهي به بانك مي‌شد.

سؤال‌ها

1. آيا نحوة گسترش فعاليت‌هاي شركت توليد و پخش پوشاك هميار مورد تأييد شماست؟ مديريت آقاي تجدد را چگونه ارزيابي مي‌كنيد و آيا با اقدامات وي موافق‌ايد؟
2. آيا تقاضاي مكرر براي وام و تمديد اعتبارهاي اعطايي امري خطرناك است؟ فكر مي‌كنيد شركت بتواند بدهي خود به بانك را كلاً تسويه كند؟
3. آقاي وثيق در موارد متعدد با درخواست اعتبار جديد براي شركت موافقت كرده است، آيا اقدام وي را تأييد مي‌كنيد؟
4. آيا بانك بايد با آخرین درخواست اعتبار 10 ميليارد ريالي موافقت كند؟
5. آقاي تجدد بر اين اعتقاد است كه تا 6 ماه ديگر جريان‌هاي نقدي ورودي آن‌قدر زياد خواهد بود كه واريز كل وام ممكن مي‌شود؟ نظر شما در اين مورد چيست؟

جدول 1

شركت پوشاك هميار

فهرست ماندة اسناد پرداختني به بانك در پايان ماه (ارقام به ميليارد ريال)

جدول ۲

شركت پوشاك هميار

مستخرجه از ترازنامة دوره‌هاي مختلف (ارقام به ميليون ريال)

* د.ا.ن.: در اختيار نيست

* شامل ۱۵۰ میلیارد ريال كالاهاي توليدي به سفارش فروشگاه‌ها که در واحدهای تولیدی انبار شده است.

[1]. آخرین ویرایش این افته در اول مهرماه سال ۱۳۹۸ برای ارائه در درس «افته‌هایی در مالی شرکت‌ها» در دانشکدة مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف نیم‌سال اول تحصیلی ۹۹-۹۸ انجام شده است. اولین ویراست این متن در اواخر دهة ۶۰ شمسی توسط حسین عبده تبریزی براساس طرح افتة خارجی، اما با استفاده از اطلاعات شرکت ایرانی تهیه شده بود. آن‌گاه در اواخر دهة ۸۰، همان ساختار منطبق با اطلاعات شرکت بازرگانی دیگری شد. ویراست اخیر صرفاً شامل اصلاحات ویرایشی است و از نظر مفهومی یا اطلاعاتی، چیزی بر ویراست دوم نیفزوده است.